15 Haziran 2014 – 6 Ağustos 2014 tarihleri arasında 18 ülkeyi kapsayan The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projesi kapsamında 52 gün boyunca 20.300 km yol yaparak; otizmin farkındalığına katkıda bulunmak, Avrupa’da yapılan çalışmaları gözlemlemek, Türkiye için bir model önerisinde bulunmak ve otizmli bireylerle yapılan müzik çalışmaları üzerinde paylaşımlarda bulunmayı hedefledim.
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemize desteklerinden dolayı, ana sponsorumuz MANİSA MENEKŞE RESTAURANT’a, ODER Otizm Derneği’ne (Ergin Güngör, Yeşim Bayındır Zorlu ve Nazmi Kurt), Çağdaş Işık Özel Eğitim Merkezi’ne (Nuri Aydın, Yrd. Doç Dr. Alev Girli ve Dr. Semra Öztürk), Mali Müşavir Hakkı Karaman’a, projedeki konaklamalarımın neredeyse tamamına yakınını bulmamı sağlayan Couchsurfing’e, Hollanda’da konaklayacak yer bulmam konusundaki desteklerinden dolayı Nalan & Kemal Bağdatlı’ya, Rotterdam’da bize evini açan Serpil Hanım ve ailesine, Göteborg’da bize evini açan arkadaşlarım Zehra & Aytek Debreli’ye, Moskova’da evinde konakladığım Semih Açıkel’e, Stockholm’deki yardımlarından dolayı Ömer Yeşil’e, proje afişimin tasarımcısı Erman Mete’ye, bize evini açan tüm ev sahiplerine, eğitim bakanlıklarına, otizm derneklerine, özel eğitim merkezlerine, öğrencilerime, ailelerine ve beni her zaman destekleyen aileme çok teşekkür ederim.
Dr. Orçun BERRAKÇAY
Projenin Amacı
Dünya genelinde gittikçe artan Otizm olgusuna (bugün için 1/68 çocukta bir) dikkat çekilmesi ve otizmin farkındalığına katkıda bulunmak.
Projenin Hedefleri
- Otizm derneklerini, özel eğitim merkezlerini, okulları ve Eğitim Bakanlıklarını ziyaret ederek otizm üzerinde yapılan çalışmalar, projeler ve sosyal haklar üzerinde bilgi toplamak. Türkiye’ye uygun modeller geliştirilmesine katkı sağlamak.
- Özel eğitimde müziğin kullanımı ve yapılan çalışmalar üzerine bilgi almak, olanak olması durumunda yapılan çalışmaları izlemek ve müzik uygulaması yapmak.
- Ziyaret edilen ülkelerde görüşülen otizmli çocuklarla, ailelerinden izin alındıktan sonra şarkı söyleme veya bir çalgı çalma performans videosu kaydı yapmak, ortak bir proje şarkısı oluşturmak.
- Türkiye’de otizmli çocuklarla yapılan müzik çalışmalarının sunumunu yapmak.
- İleride yapılacak projeler için bağlantılar kurmak.
THE SOUND OF AUTİSM (OTİZMİN SESİ) PROJESİ NOTLARI
İSVEÇ
Stockholm (15-18 Haziran 2014)
15 Haziran 2014 sabahı İzmir’den yaklaşık 3,5 saat süren yolculuktan sonra İsveç’in başkenti Stockholm’e, Arlanda Havalimanı’na ulaştık. Sonrasında Rami’nin arabasına binip şehir merkezine vardık. Stockholm büyüleyici bir şehirdi. Çok yorgun olmamıza rağmen şehri keşfetmeye çalıştık. Belediye binası, saraydaki askeri geçit töreni ve eski şehir merkezi görülmeye değerdi. Bu arada Stockholm’de neredeyse batmayan bir güneş vardı, beyaz gecelere denk gelmiştik, güneş gece 12 gibi batıyordu, yine de hava tam olarak kararmıyordu, birkaç saat sonra tekrar güneş doğuyordu. Akşam saatinde bizi evinde iki gün misafir edecek sosyal hizmetler uzmanı Linnea’nın evine geldik. Linnea engellilere hizmet veren Roseniund isimli kurumda çalışıyordu. Uzun bir günün ardından artık dinlenme zamanıydı. Linnea ile birlikte ertesi günün planını yaptıktan sonra uyuduk.
16 Haziran 2014 sabahı Stockholm’de Linnea’nın da çalışmış olduğu, engelli bireylere hizmet veren devlete ait olan Roseniund’u ziyaret ettik. Otizm Merkezi’nden Petra Herre ve Gun Palm ile, Asperger Merkezi yetkilisiyle görüştük. Merkezin daha çok aileleri eğitmek için kurulduğunu ve onlar için özel programlar düzenlediklerini öğrendik. Sonrasında 24 otizm derneğinin ana merkezi olan Autism & Asperger Förbundet’e (http://www.autism.se/) gittik. Orada bizi Agneta Soder karşıladı ve yapılan çalışmalar hakkında bilgi verdi. 40 yıllık bir dernek olduklarını, 13000 üyelerinin bulunduğunu, ailelerle ve aileler olmadan sadece otizmli çocuklar için yaz kampları düzenlediklerini öğrendik. Ayrıca engelli bireylerin sosyal hakları hakkında bilgi aldık. Sonrasında Agneta ailelerle görüşebilmemiz için kendilerine davet mesajı gönderdi fakat yaz dönemi olduğu için ve zaman kısıtlılığından dolayı görüşme ayarlayamadık. Sonrasında Stockholm’ün sembollerinden birisi olan 300 yıldan fazla su altında kaldıktan sonra Baltık Denizi’nden çıkarılan bir savaş gemisi olan Vasa’nın sergilendiği Vasa Müzesi’ni gezdik, tek kelimeyle harikaydı.
17 Haziran 2014’de 13 derece olan Stockholm’de üşüyerek de olsa 10 saat boyunca yürüyerek ve bütün enerjimizi harcayarak şehir turumuzu tamamladık Şehir görülmeye değerdi. Aynı günün akşamında ise, bilgisayar mühendisi ve aynı zamanda müzisyen olan Mikael bizi ağırladı.
18 Haziran 2014 sabahı, hayatı boyunca birçok engeli aşmış ve aynı zamanda engelli çocuklarla çalışan bir baba olan Ömer Yeşil ve oğlu sevgili Alperen’le Stockholm’de buluştuk. Çalışmalarımız üzerine konuştuk. Kendisini tanımak bizim için büyük bir mutluluktu. Sonrasında otostop çekerek Göteborg’a gitmek istedik, 2 saatlik bekleme sonucunda başarılı olamadık. Biraz pahalı da olsa trenle gitmeye karar verdik. Mükemmel bir manzara eşliğinde yaptığımız yolculuktan sonra, bizi evlerinde ağırlayacak olan, kendisi de otizmli çocuklarla uzun yıllardan beri müzik çalışan sevgili arkadaşımız Zehra Cingöz Debreli ve eşi Aytek ile Göteborg’da buluştuk.
Göteborg (18-21 Haziran 2015)
18 Haziran 2014 günü çok keyifli bir tren yolculuğundan sonra Göteborg’a ulaştık. İsveç’in doğası büyüleyiciydi, yolculuk hiç bitmesin istedim. Sonrasında bizi evlerinde 3 gün misafir eden arkadaşlarımız Zehra ve Aytek’in evine gittik. Zehra bize çok güzel bir akşam yemeği hazırlamıştı. Keyifli bir sohbetten sonra ertesi gün yapacaklarımızı planladık ve uyuduk.
19 Haziran 2014’te Göteborg’da “The Sound of Autism” (Otizmin Sesi) projemiz için oldukça verimli ve uzun bir gün geçirdik. Engelli bireylerin sahip olduğu haklar konusunda biraz imrenerek keşke bizde de olsa dedik. Ayrıca şaşkınlık içinde kaldığımız güzel bir oluşuma da tanık olduk.
İsveçliler 20-22 Haziran arasında “midsummer” ismini verdikleri bir tatile gireceklerinden dolayı bugün bütün görüşmelerimizi tamamlamalıydık. Zehra’nın muhteşem kahvaltısından sonra yola koyulduk. Önce Göteborg Üniversitesi Pedagoji Fakültesi’ne gittik. Özel Eğitim Bölümü hocaları midsummer tatiline erken çıktıkları için sadece bir görevli ile görüşebildik, ilerleyen süreçte Zehra’nın görüşebileceği bir hocanın iletişim adresini aldık. Sonrasında asperger üzerine kitaplar yayınlayan ve eğitimler veren bir kuruma gittik. Orada bizi sekreter olarak görev yapan Anna karşıladı. Yaptıkları çalışmalar hakkında bilgi verdi. Daha önce iletişim bilgilerini aldığımız Göteborg Otizm Derneği (www.autism.se/goteborg) Başkanı Sevgili Ulla Adolfsson da oraya geldi. Derneğin bulunduğumuz yere uzak olması ve havanın da yağmurlu olmasından dolayı Ulla’nın yanımıza gelmesi büyük bir jest oldu bizim için. 32 yaşında Aspergerli bir oğlu olan Ulla bize derneği hakkında bilgi verdi, biz de kendi çalışmalarımız ve projemiz hakkında bilgi paylaşımında bulunduk. Zehra kendisiyle bağlantı içinde olacak ve projemiz için veri toplayacak. Ulla’yı gönderdikten sonra, bulunduğumuz kurumun (Asperger kitapları yayınlayan kurum) sahibi Torbjörn Andersson bizimle görüşmek için kuruma geldi. Şaşkınlık içinde kaldığımız durum kendisiyle tanışmamızla başladı. 50 yaşında olan Torbjörn kendisinin aspergerli bir psikolog olduğunu ve 3 üniversite bitirdiğini söyledi. Kendisi açıklama yapmasaydı bunu kesinlikle anlamazdım. Kendi şirketini kurarak, asperger üzerine kitaplar yazdıklarını belirtti. Sekreter olarak çalışan Anna’nın da aspergerli olduğunu öğrendik. Ayrıca birlikte çalıştıkları aspergerli öğretmen arkadaşı Immanuel’in de farklı şehirlerde ve ülkelerde asperger üzerine seminerler verdiğini söyledi. Torbjörn bize “Türkiye’de yetişkin aspergerliler ne yapıyor?” diye sorduğunda üzülerek cevap veremedik, çünkü bilmiyoruz, umarız iyilerdir…
20 Haziran 2014 günü midsummer tatili olmasından dolayı yapılacak etkinlikleri izlemek üzere Zehra ve Aytek’le birlikte dışarı çıktık. Bize göre hava soğuk olmasına karşın İsveçliler için oldukça sıcak ve güneşli bir gündü. Şehir ormanında binlerce insan vardı ve piknik yapıyorlardı. Konser etkinliklerini izledikten sonra doğal yaşam parkını gezdik, çok keyifliydi. İsveç’e gelmişken balık yemeden geri dönmek olmazdı. Aytek’in arkadaşlarıyla birlikte güzel bir öğlen yemeği yedik, balıklar çok lezzetliydi. Aynı günün akşamında liman bölgesini keşfettik, havanın soğuk olması dışında herşey çok güzeldi.
21 Haziran sabahı İsveç’in Malmö şehri üzerinden Danimarka’ya gitmek üzere trenle Göteborg’tan ayrıldık.
Malmö (21 Haziran 2014)
21 Haziran 2014 günü trenle Göteborg’dan yola çıkıp, geçtiğimiz yıllarda Eurovision şarkı yarışmasının düzenlendiği İsveç’in Malmö şehrine öğlen saatlerinde ulaştık. Kopenhag’a yakın olduğu ve yol güzergahımızda olduğu için Malmö’yü keşfetmek istedik. Şehir merkezini ve parkları gezdikten sonra İsveç’in en yüksek binası olan ve farklı mimarisiyle adı Malmö ile anılan Turning Torso’yu gördük. Her ne kadar rüzgarlı da olsa İsveç’i Danimarka’ya bağlayan Oresund Köprüsü’nü gören bir noktadan manzarayı izlemek mükemmeldi. Akşam saatlerinde Kopenhag’a gitmek üzere trenle Malmö’den ayrıldık.
DANİMARKA
Kopenhag (21 – 25 Haziran 2014)
21 Haziran 2014 cumartesi akşamı Danimarka’nın başkenti Kopenhag’a ulaştık. Bizi burada ağırlayacak olan bilgisayar mühendisi Mette’nin evine yerleştik. Uzun bir gün geçirmiştik, biraz sohbet ettikten sonra uyuduk.
22 Haziran 2014 pazar günü dinlenmiş bir şekilde güne başladık. Mette ile kahvaltı yaptıktan sonra dışarı çıktık. Hava sıcaklıkları haziran ayında ortalama 15 derece olsa da boş günümüz olduğu için şehri keşfetmeye çalıştık. Hard Rock Cafe, Hotel Çikolata, Guinness Dünya Rekorları Müzesi, Happy Wall, 3 km boyunca uzanan Stroget Caddesi, Lego Mağazası ve Nyhan Kanalı görülmeye değerdi.
23 Haziran 2014 pazartesi günü haritamızı elimize alıp projemiz için erkenden yollara koyulduk. İlk olarak Danimarka’nın Engelliler Merkezi Handicaporganisationernes Hus’u (http://www.handicap.dk/handicaporganisationernes-hus/) ziyaret ettik. Her engel grubu için ayrı bir birimi olan bu kurumun kapısından girer girmez engellilere ne kadar değer verildiğini gördük. Burada “Landsforeningen Autisme” (http://www.autismeforening.dk/) isimli otizm biriminin başkanı Heidi Thamestrup ile görüştük. Kendisine projemizi anlattık ve kurumlarında neler yapıldığı hakkında bilgi aldık. Aileler için eğitim programları düzenlendiğini ve otizm üzerine uluslararası bilimsel toplantılar organize ettiklerini öğrendik. Şunu bir kez daha gördük ki; çocukların eğitiminden çok ailelerin eğitimine daha fazla önem veriliyor.
“The Sound of Autism” (Otizmin Sesi) Projemiz için Danimarka’nın başkenti Kopenhag’da ikinci olarak devlete bağlı normal bir lise olan ve aynı zamanda 60 tane aspergerli öğrencisi bulunan “Hoje-Taastrup Gymnasium”u (www.htg.dk) ziyaret ettik. İlk olarak müdür Karin Hestbech ile görüştük. Aspergerli gençler için nasıl bir eğitim uyguladıkları üzerine bilgi aldık, sınıfları dolaştık. Öğrencilerin normal müfredat üzerinden ders işlediklerini, liseden mezun olduktan sonra üniversiteye gidebildiklerini öğrendik.
Sonrasında okulun Müzik Öğretmeni Grith Hansen ile görüştük. Çalışmaları hakkında bilgi aldık. Okul orkestrasına aspergerli öğrencileri de dahil ettiğini öğrendik. Projemizden bahsettik ve oluşturacağımız ortak şarkı için destek istedik.
“The Sound of Autism” (Otizmin Sesi) Projemiz için Kopenhag’da üçüncü olarak, sadece otizmli ve aspergerli çocuklara eğitim veren bir devlet okulu olan “Frejaskolen’i (http://frejaskolen.skoleporten.dk/sp) ziyaret ettik. Müzik Öğretmeni Pia Andersen ile görüştük; okulun genel eğitim programı ve müzik eğitimi hakkında bilgi aldık, bütün sınıflarda müzik dersinin olduğunu öğrendik, bunun yanısıra sınıfları dolaştık.
Frejaskolen; 15 ayrı gruptan oluşuyor. Her grupta 6 veya 8 öğrenci bulunuyor. Her grubun en az 3 öğretmeni var. Her grubun kendine ait dinlenme odası, çalışma odası ve mutfağı bulunuyor. Herşey çok sistematik bir şekilde işliyor, hayran kalmamak elde değil. Müzik öğretmeni dersini yaparken diğer öğretmenler de mutlaka yanında oluyor. Sadece bir gruptan sorumlu oluyorlar. Dolayısıyla her grubun bir müzik öğretmeni var. Müzik öğretmenleri aynı zamanda başka derslerin de eğitimini veriyorlar. (Örneğin İngilizce) Çocuklar okula kayıt olmak için herhangi bir ücret ödemiyorlar. Dersler sabah 8’de başlayıp saat 15’e kadar devam ediyor. Anaokulunda dersler 16:30’da bitiyor. Her çocuk yüzme öğrenmek zorunda. 6 – 15 yaş arasında çocuklar bu okulda eğitimlerini tamamladıktan sonra liseye gidiyorlar.
Frejaskolen’de grupların çalışma odalarında org vb. çalgılar bulunuyor. Ayrıca bir tane genel müzik odaları var. Bir orkestrada yer alan çalgılara sahipler. Müzik öğretmeni Dia Andersen şarkı öğretiminde ağırlıklı olarak resimlerden faydalanıyor. Şarkı sözlerinin yanına ilişkili resimleri ekliyor, bu şekilde akılda kalıcılığının arttığını ve algılamanın kolaylaştığını söylüyor. Ayrıca ritim çalışmalarını yaparken tahtaya bir tablo çiziyor. Her öğrencinin nerede ne yapacağını açıklayan belirteçler koyuyor. Böylelikle bir ritim orkestrası oluşturuyor.
Görüşmemizin sonunda ziyaret ettiğimiz bir sınıfta; babası Türk, annesi Danimarkalı olan otizmli Anna bizi karşıladı, Müzik Öğretmeni Pia ile birlikte bizim için iki şarkı söyledi, büyüleyici bir sesi vardı. Ailesinden izin almadığımız için kayıt yapmadık. Fakat Pia ailelerden izin aldıktan sonra projemiz için oluşturacağımız şarkımız için ses kaydı gönderebileceğini söyledi…
“The Sound of Autism” (Otizmin Sesi) Projemiz için Kopenhag’da dördüncü ve son olarak, yine otizmli ve aspergerli çocuklara eğitim veren bir devlet okulu olan “Kasperskolen’i (http://kasperskolen.skoleporten.dk/sp) ziyaret ettik. Müzik Öğretmeni Soren Rosschou ile görüştük. Eğitim sistemleri hakkında ve bunun özelinde müzik eğitimleri üzerine bilgi aldık 1. sınıftan (6-7 yaş) 9. sınıfa (18 yaş) kadar eğitim verilen okulda normal okullarla bütün sistem aynı şekilde işliyor. Öğrencilerin %20’si sonrasında liseye devam ediyor, diğerleri ise teknik okullara yönlendiriliyor. Küçük yaş, orta ve yetişkin (A-B-C) olarak 3 ayrı grup bulunuyor. A ve B grubunda müzik dersi zorunlu, C grubunda ise seçmeli oluyor. Müzik Öğretmeni ayrıca Danca ve İngilizce de öğretiyor.
Kasperskolen’de iki tane Müzik Öğretmeni var, profesyonel bir stüdyo diyebileceğim mükemmel bir müzik odaları var. Geçtiğimiz yıllarda 5 yıl süresince yıllık müzik çalışmaları cd kaydına alınmış…
Proje çalışmalarımızı tamamladıktan sonra şehir turumuzu tamamlamak üzere tekrar yola çıktık. Merkez Parkı, Rosenborg Sarayı, Opera Binası ve Küçük Deniz Kızı Heykeli’ni gördükten sonra turumuzu tamamladık ve Mette’nin evine döndük.
24 Haziran 2014 günü Belediye Binası’nı gezdik ve günümüzü daha çok dinlenerek geçirdik. 25 Haziran 2014 sabahı Mette ile vedalaştıktan sonra evden çıktık ve Hollanda’ya gitmek üzere havalimanına doğru yola çıktık. Uçağımız birkaç saat rötar yaptığı için öğleden sonra Kopenhag’dan ayrılabildik.
HOLLANDA
Rotterdam (25-28 Haziran 2014)
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemizin Danimarka ayağını tamamladıktan sonra 25 Haziran 2014 Çarşamba günü uçakla Hollanda’nın başkenti Amsterdam’a ulaştık. Burada bizi İzmir’den öğrencimiz Barış’ın ailesinin yakın arkadaşları olan Serpil Hanım karşıladı ve evinde ağırlamak üzere Rotterdam’a götürdü.
26 Haziran 2014’te ilk olarak yel değirmenleriyle ünlü Kinderdijk’e gittik, mükemmel bir parktı. Sonrasında Rotterdam’da engellilere hizmet veren bir devlet kurumunda sosyal hizmetler danışmanı olarak görev yapan Sayın Gül Yılmaz ile görüştük. Projemiz hakkında kendisini bilgilendirdik ve Hollanda’da engelliler ve bunun özelinde otizmliler için neler yapıldığı üzerine bilgi aldık. Yapılanları şu şekilde özetleyebiliriz:
Sosyal Hizmetler kurumu, bütün yaş grubundaki engellilere hizmet veriyor. Engelliler için ne gerekiyorsa, istek ve talepleri bir araya getiriyorlar.
Sosyal Hizmetler Kurumu ilk tanıdan önce ilk yönlendirmeyi de yapıyor. Kuruma başvuran kişilerin % 50’si otizmli. Hollanda nüfusunun (17 Milyon) % 1’i (170.000 kişi) otizmli.Hollanda hükümetinin ekonomik krizde olması otizmlilere yapılan yatırımı olumsuz etkiliyor. Otizmliler için evde destek veriliyor. Eve gelen bir yardımcı, aileye neler yapılması gerektiğini öğretiyor. Yapılan masrafları sigorta karşılıyor.Aile devletten maddi yardım da isteyebiliyor, bununla birlikte kendi eğitimcisini kendisi buluyor. Bu durum istismar edilmeye başlandığı için haftada 10 saatin altında yardım verilmesine karar verilirse aileye bütçe verilmiyor. Kurum kendisi yönlendiriyor. Dolayısıyla eğitimcinin parasını devlet ödemiş oluyor. Verilecek yardım çocuğun otizm seviyesine göre değişiyor. Bu yardım kısmen de olsa okullarda da yapılabiliyor.Sosyal Hizmetler Kurumu, otizmli çocuğa sosyal ve spor aktiviteleri bulunmasında aracı oluyor.Ağır durumda olan çocuklar, ailenin talep etmesi durumunda engelliler yurduna yerleştirilebiliyor. Ayrıca ailevi problemlerin de yaşanıyor olması bu duruma bir etken olabiliyor.
Otizmli & Aspergerli çocukların ve gençlerin gittiği okullar 6 kategoriye ayrılıyor:
1- Genellikle aspergerli çocukların gittiği normal ilkokul
2- IQ’su 60 – 80 arası olan otizmlilerin gittiği özel eğitim okulu.
3- Konuşma engeli ön planda olup otizmli olan, IQ’su 70 – 85 arası olan çocukların gittiği ilkokul
4- 20 yaşına kadar olan ve IQ’su 50’nin altında olan çocukların gittiği ilk ve orta okul.
5- Davranış problemi olan ve zihinsel olarak ağır olan çocukların gittiği özel eğitim merkezi.
6- ADHD (Hiperaktif) ve otizmli olan çocukların gittiği okul.
Hollanda’da son zamanlarda yaşam evleri de kurulmaya başlanmış. Otizmli ve aspergerli bireyler buralarda aileden bağımsız olarak kalabiliyorlar. Devlet gerekli durumlarda yardımda bulunuyor. Örneğin alışveriş yapmayı öğretme vb. Maddi yardım ve iş olanaklarına bakıldığında ise; bireye 17 yaşından önce tanı koyulmuşsa, kuruma başvurup devletten ödenek alınabiliyor. Bu duruma heyet karar veriyor ve iş bulunmasında da yardımcı oluyorlar.
Görüşmemizi tamamladıktan sonra öğlen saatlerinde trenle günübirlik Amsterdam’a gittik. Dom Meydanı, Madame Tussaud Müzesi ve kanallar görülmeye değerdi. Patates kızartmaları ve peynirleri de oldukça lezzetliydi.
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemiz için 27 Haziran 2014 tarihinde Hollanda ayağında ikinci olarak engelliler için hizmet veren “MEE” (http://www.meerotterdamrijnmond.nl/) isimli sosyal hizmetler kurumuna gittik. Burada sosyal hizmetler uzmanı olarak görev yapan, aynı zamanda yakın bir süre içinde otizm biriminin koordinatörü olacak olan Sayın Mirjam Vandermeer ile görüştük. Kendisine projemizi anlattık, proje şarkımız için destek istedik. Ayrıca MEE’nin yaptığı çalışmalar hakkında bilgi aldık. Ayrıca Mirjam bize “Nederlandse Vereniging Autisme“ (http://www.autisme.nl/) isimli otizm derneğinden de bahsetti. Birsen Başar’ı da tanıyor olması bizi ayrıca sevindirdi.
“The Sound of Autism” projemiz kapsamında 25-28 Haziran 2014 tarihlerinde Hollanda Rotterdam’da üç gün boyunca bizi kendi çocukları gibi ağırlayan ve her konuda destek olan Serpil Hanım’a ve ailesine, ayrıca kendileriyle tanışmamıza aracı olan öğrencimiz Barış’ın ailesine çok teşekkür ederiz.
BELÇİKA
Brüksel (28 Haziran 2014)
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemiz kapsamında 28 Haziran 2014 tarihinde Lüksemburg’a gitmek üzere trenle Rotterdam’dan ayrıldık. Yol güzergahımızda olduğu için ve gün içinde aynı biletle seyahat etme olanağımız olduğu için Belçika’nın başkenti Brüksel’de birkaç saat mola verdik ve hızlı bir şekilde şehri gezdik.
LÜKSEMBURG
Luxemburg (28-29 Haziran 2014)
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemiz kapsamında ziyaret etmeyi planladığımız bir ülke olan Lüksemburg’a, seyahat programındaki değişiklikten dolayı 28 Haziran 2014 Cumartesi günü ulaşabildik. Aynı gün havanın çok yağmurlu ve soğuk olması, pazar günü de derneklerin kapalı olması ve Köln’e trenimizin olmasından dolayı herhangi bir görüşme yapamadık. Lüksemburg’da bisiklet festivali ve eski şehir bölgesi görülmeye değerdi.
ALMANYA
Trier (29 Haziran 2014)
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemiz kapsamında 29 Haziran 2014 Pazar günü trenle Lüksemburg’dan ayrıldık, Köln’e gitmek üzere yola çıktık. Öncesinde aktarma yaptığımız Almanya’nın Trier şehrinde mola verdik. Orada bir festivale denk geldik; iki ayrı sahne, yemekler, içecekler vb. mükemmeldi. Sonrasında tekrar tren istasyonuna geldik ve ikinci trenimize binip Köln’e gitmek üzere Trier’den ayrıldık.
Köln (29-30 Haziran 2014)
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemiz kapsamında 29 Haziran 2014 Pazar günü Trier’den ayrıldıktan sonra ikinci trenimize bindik. Bir aktarma daha yaptıktan sonra gece 1’de Köln’e ulaştık. Kısa bir mesafe olmasına karşılık tren çok dolaştığı için yolculuğumuz 5 saat sürdü. Bizi evinde ağırlayacak olan yüksek lisans öğrencisi Hint asıllı Rakesh’in evine ulaştığımızda saat 2’ye geliyordu, çekinerek de olsa gitmek zorunda kaldık. Rakesh’le sabah kahvaltı yaptıktan sonra vedalaştık ve Köln Otizm Terapi Merkezi’ne gitmek üzere yola koyulduk.
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemiz için 30 Haziran günü, Almanya’nın Köln şehrinde hizmet veren Köln Otizm Terapi Merkezi “ATZ Autismus Therapie Zentrum Köln”ü (www.autismus-koeln.de) ziyaret ettik. Merkez Müdürü Sayın Claus Lechmann ile görüştük. Claus bize “Gestald Behaviour Therapy” (Gestald Davranış Terapisi) üzerinde çalıştığını ve Türkiye’de de bulunduğunu söyledikten sonra kendisine projemizden bahsettik. Sonrasında ATZ’nin çalışmaları hakkında bilgi aldık. Claus bize kurumu gezdirdi. Müzik odalarını da gezdik fakat müzik terapisti ile görüşemedik. Dinlenme odasında bulunan; içi su dolu olup masaj yapan ve ayrıca içinden müzik sesi gelen yatak oldukça ilgimi çekti. Claus bu yatağın özellikle kriz anında çocuklara çok iyi geldiğini söyledi.
ATZ’yi özetleyecek olursak; Köln’de 2 şubesi ayrıca Bonn şehrinde de şubesi olan bir özel eğitim merkezi diyebilirim. 250 öğrencileri var. Otizm ve Asperger olarak iki ayrı grupta eğitim veriyorlar. Görüşme yaptığımız şubede 15 terapist bulunuyor; bunlardan bir tanesi müzik terapisti. Diğer şubelerinde 3 müzik terapisti var. Çocuklar haftada 1-2 gün kuruma geliyorlar, bizde olduğu gibi devlet ödenek sağlıyor. Kurumda çalışan Türk bir terapist var.
Köln’deki çalışmalarımızı tamamladıktan sonra şehri keşfettik. Dom ketedralini görmek ve katedralin çan kulesinden şehir manzarasını izlemek çok güzeldi. Şehir turumuzu tamamladıktan sonra Dortmund’a gitmek üzere Köln’den ayrıldık.
Dortmund (30 Haziran – 1 Temmuz 2014)
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemiz kapsamında 30 Haziran 2014 Pazartesi günü Köln’deki görüşmelerimizi tamamladıktan sonra aynı günün akşamında trenle Dortmund’a gittik. Dinlenmeye ihtiyacımız vardı. Haziran ayında 15 gün boyunca sürekli soğuk hava ile mücadele etmek alışılageldik bir durum değildi bizim için. Dortmund’ta bizi Sosyoloji Bölümü’nde yüksek lisans yapan Alman arkadaşımız Hendrik ve ev arkadaşı ağırladı. Güler yüzleri ve misafirperverlikleri yorgunluğumuzu almaya yetti. 1 Temmuz sabahında Dortmund’tan uçağımız olmasından dolayı sabah erkenden yollara koyulduk. Yolculuk Malaga’ya… (İspanya) Herşey için teşekkürler Hendrik…
İSPANYA
Malaga (1-2 Temmuz 2014)
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemiz kapsamında 1 Temmuz 2014 sabahı Dortmund’tan üç saatlik uçak yolculuğundan sonra İspanya’nın Malaga şehrine ulaştım. 15 gün boyunca ortalama 15 derece hava sıcaklığında; kazak, mont ve atkı ile dolaştıktan sonra sonunda İspanya’da yazın geldiğini anladım. Güneye ve güneşe ulaşmanın mutluluğuyla biraz şehri dolaştım. İspanyolların meşhur tapas (aperatif) yemeklerinin tadına baktım. Alcazaba Teotro Romano’yu ve kaleyi ziyaret ettim. Sonrasında beni evinde ağırlayacak olan İngiliz Konsolosluğu’nda çalışan Yunan Nikos’un evine ulaştım. Evin merkezi bir yerde olması şehri görmeyi de kolaylaştırdı. O gün projemiz için dinlenme günüydü, sıcağın etkisiyle de iyice yorgunluk çökmüştü. Bir gece konakladıktan sonra Sevilla’ya gitmek üzere tekrar yollara koyuldum. Herşey için teşekkürler Nikos…
Sevilla (2-4 Temmuz 2014)
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemiz kapsamında 2 Temmuz 2014’te Malaga’dan otobüsle Sevilla’ya ulaştım. Burada beni iki gün evinde ağırlayacak olan ve bir klinikte alzheimerli hastalarla psikolog olarak çalışan Juan Carlos ile Alameda Meydanı’nda buluştum. Juan Carlos beni yerel lezzetleri tadabileceğim bir restorana götürdü, deniz ürünleri muhteşemdi. Juan Carlos sadece ev sahipliği değil, aynı zamanda rehberliğimi de yaptı. Şehri bir turist gibi değil, bir yerli gibi gezme şansım oldu.
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemizin İspanya ayağında ilk olarak 3 Temmuz 2014’te Sevilla şehrinde Otizm Sevilla’yı “Autismo Sevilla” (www.autismosevilla.org) derneğini ve özel eğitim merkezini ziyaret ettim. Hem havanın sıcak olması, hem de derneğin şehir merkezine uzak olmasından dolayı iki saatlik arama sürecinden sonra sonunda hedefime ulaştım. Siesta tatili olur mu diye biraz tereddüt içindeydim fakat şansıma kurum açıktı. İlk olarak derneğin ve özel eğitim merkezinin psikoloğu Daniel Moreno ile görüştüm. Projemiz hakkında kendisini bilgilendirdim. Kendisi de bana derneğin ve okulun işleyiş sistemi hakkında bilgi verdi. Sonrasında derneğin ve okulun koordinatörü Psikolog Marcos Zamora ile görüştüm. Aynı şekilde kendisi ile de bilgi paylaşımında bulundum. İZOT İzmir Otizm Orkestrası ve Korosu’nun videolarını izledik, çok ilgisini çekti. Sonuç olarak ileride yapılabilecek projeler üzerine bir temel atmış olduk ve iyi bir diyalog geliştirdik.
Otizm Sevilla’nın yaptığı çalışmaları özetleyecek olursam; Autismo Sevilla hem bir dernek olarak çalışmalarını sürdürürken hem de hem de bir özel eğitim merkezi olarak hizmet veriyor. Merkezin bünyesinde toplam 400 öğrenci özel eğitim alıyor. Yetişkin, çocuk ve küçük yaş olarak eğitim veriyorlar. Merkezin bütün branşlarda toplam 100 eğitimcisi var. Merkezde 8 ayrı hizmet veriyor. (Otizm, Asperger, küçük yaş, büyük yaş, yetişkin vb.) Bizde olduğu gibi öğrenciler hafta bir iki kere kuruma gelip özel eğitim alıyorlar. Eğitim masraflarını devlet karşılıyor, aileler sadece yemek parası ödüyorlar. Derneğin 240 kayıtlı aile üyesi var, bunun dışında destek almaya gelen birçok aile vb. bulunuyor. Autismo Sevilla’nın müzik üzerine yaptığı çalışmalardan bahsedecek olursak; Müzik, yapılan çalışmalarda destekleyici bir araç olarak eğitimciler tarafından sürekli kullanılıyor. Merkezin bünyesinde sürekli olarak çalışan bir müzik öğretmeni veya müzik terapist bulunmuyor. Bazı projelerde ve sanat aktivitelerinde müzisyenler geliyor. 2015 yılında İsrail’den “Barenboim-Said” Orkestrası’ndan bir müzisyenle bir proje kapsamında müzik çalışmaları yapılacağını öğrendim. Görüşmelerimi tamamladıktan sonra kurumdan ayrıldım.
Plaza de Espana, Sevilla Katedrali, Giralda, Metropol Parasol, Torre del Oro ve Plaza de Toros (Boğa Güreşi Arenası) gezdikten sonra, aynı günün akşamında tekrar Juan Carlos ile buluştum; önce meydanda yapılan bir flamenko festivalini izledik. İspanyol kızın dansı büyüleyiciydi. Sonrasında flamenko müzik yapılan bir mekana gittik. En öne oturduk ve bütün dikkatimizle müziği dinledik, dansı izledik. Sanırım Sevilla’da en çok bunu özleyeceğim, tek kelimeyle muhteşem ötesiydi… Ertesi günün sabahı Juan Carlos’la vedalaşıp Portekiz’in Olhao şehrine gitmek üzere yola koyuldum. Herşey için teşekkürler Juan Carlos, Sevilla’da mükemmel bir dost kazandım…
PORTEKİZ
Olhao (4-5 Temmuz 2014)
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemizin Portekiz ayağında ilk olarak 4 Temmuz 2014 günü Olhao şehrine ulaştım. Olhao’yu Sevilla’dan sonra Lizbon’a geçmek için bir durak noktası olarak kullandım. Paulo & Isabel çiftine bir gün misafir oldum. Paulo evinin alt katını ikinci el eşyalar satan bir dükkan olarak tasarlamış ve evinde misafir edeceği kişiler için de dükkanın bir parçası gibi görülen yataklar koymuş. Benim dışımızda Hint & Slovak bir çift de misafir olarak kalıyordu. Eşyalarımı yerleştirdikten sonra Paulo beni ailesi ve arkadaşlarının da olduğu öğlen yemeğine davet etti. Menüde köpek balığı familyasından bir balık çorbası vardı, muhteşemdi. Sonrasında botla yarım saatlik bir yolculuktan sonra Almora Adası’na geçip sahilde biraz dinlendim, okyanus suyu soğuk olduğu için yüzemedim.
Paulo’nun eşi Isabel Portekizce Öğretmeni idi. Konu eğitim olunca özel eğitim hakkında da kendisinden bilgi aldım. Olhao’nun küçük bir şehir olmasından dolayı özel eğitim üzerine yapılan çalışmaların daha çok büyük şehirlerde ağırlık kazandığını öğrendim. Fakat Isabel’in okulunda (ortaokul) kaynaştırma öğrencisi olarak gelen bazı otizmli öğrencilerin olduğunu öğrendim. Ertesi gün 5 Temmuz 2014’te Olhao’dan Lizbon’a giderken trende otizmli bir oğlu (yaklaşık 15 yaş) olan bir aile ile karşılaştım, sadece bir koltuk önümde oturuyorlardı. Çocuğun babasıyla konuşmak istedim, kendilerinin yabancı olduğunu söyleyerek konuşmak istemedi ve kibarca ilgilenmediği söyledi. Sadece anne ile konuşabilseydim daha kolay iletişim kurabilirdim, fakat ailecek seyahat ettikleri için bu mümkün olmadı. Otizmli bireylerin sosyal hakları, eğitim sistemi ve sosyal yaşam hakkında ayrıntılı bilgiyi Lizbon’da öğrenebilmek umuduyla yolculuğuma devam ettim.
Lisbon (5-8 Temmuz 2014)
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemizin Portekiz ayağında ikinci olarak 5 Temmuz 2014 Cumartesi günü başkent Lizbon’a ulaştım. Tejo Nehri üzerine kurulmuş kırmızı renkli 25 Nisan Köprüsü üzerinden trenle şehre ulaşmak oldukça keyifliydi. Lizbon’da ilk olarak beni misafir edecek olan Brezilyalı kardeşler Neves Fortes ve Raimunda Medeiros’un evlerine gittim. İngilizce bilmedikleri için iletişimimizi Google Translate üzerinden sağladık. Nostaljik bir sokakta, bir çok turistin ziyaret ettiği ve Porkekiz’in simgesi sarı renkli nostaljik trenlerin geçtiği bir yerde kaldım. Cumartesi günü akşamı Neves bana şehri tanıttı. Çok merkezi bir yerde kaldığımız için yürüyerek birçok yere gidebildik. Pazar günü ise dernekler kapalı olduğu için hem dinlendim, hem de gönüllü gençlerin rehberliğinde yürüyerek yapılan ücretsiz şehir turuna (Free Walking Tour) katıldım. Yapılan tur daha çok Portekiz kültürünü ve insanların yaşam tarzlarını anlatan, kitaplarda bulamayacağım bilgilerle dolu bir organizasyondu. Burada Yeni Zelandalı bir anaokulu müdürü olan Greg Parker ile tanıştım. Turistik amaçlı Amerika’dan Lizbon’a gelen Greg ile projemiz üzerine sohbet ettik. Kendi okulundaki otizmli çocuklar üzerine konuştuk. Aynı günün akşamında da Suşi Restoranına gittik. Yemekten sonra Greg ile vedalaşıp Neves ve Raimunda’nın evine gittim, Brezilyalı başka arkadaşları da vardı, eğlenceli bir akşam oldu.
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemizin Portekiz ayağında 7 Temmuz 2014 Pazartesi sabahı başkent Lizbon’da evlerinde kaldığım Raimunda Medeiros ile birlikte Portekiz Otizm Federasyonu “Federaçao Portuguesa de Autismo”yu (http://www.fpda.pt/) ziyaret etmek için yola koyulduk. Bir saatlik otobüs yolculuğu ve bir süre de yürüdükten sonra merkeze ulaştık. Girişte engelli bir güvenlik görevlisi bizi karşıladı. Yan taraftaki salonda otizmli çocuklar öğlen yemeklerini yiyorlardı. Yanlarına gitmek istedim fakat tepki çekmek istemediğim için beklemeyi tercih ettim. Raimunda güvenlik görevlisiyle görüştükten sonra sekreterin odasına çıktık. Bütün negatif enerjisini üzerinde toplamış, otizmle uzaktan yakından alakası olmayan bir sekreter karşıladı bizi. İngilizce anladığı için projeyi anlattım ve yetkili birisi ile görüşmek istediğimi söyledim. Müdürün görüşmede olduğunu, öğretmenlerin de yoğun olduğunu, (öğle arasında herkes serbest zamandaydı) kendisinin de konuşmak için 5 dakika bile zamanının olmadığını söyleyip görüşmeyi kestirip attı. Biraz canımız sıkıldı ve Raimunda ile eve döndük. Ne yazık ki otizme verilen önem diğer Avrupa ülkelerinde olduğu gibi değildi. İnternetten farklı dernekler araştırdık fakat bize yakın başka bir yer bulamadık. Başkentte olduğumuz için Eğitim Bakanlığı’na gitmek aklıma geldi, şansımı denemek istedim. Telefonla aradık, bizde olduğu gibi herkes farklı bir yere yönlendirdi. Saat 4 olmuştu ve mesai saat 6’da bitiyordu. Ertesi gün de Lizbon’dan ayrılacağım için fazla zamanım yoktu. Hemen metroya binip Bakanlığa gittim, oradan farklı bir yere yönlendirdiler. Özel Eğitim Birimi’nin olduğu adrese ulaştığımda saat 5:55’di. Güvenlik ile görüştüm ve ardından 3 bayan yanıma geldi.
Portekiz Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Bölümü “DSEEAS Direçao de Serviços de Educaçao Especial e de A Poios Patri” de (dseeas@dge.mec.pt) görev yapıyorlardı. Önce ayaküstü bir görüşme yaptık, 2 bayan kısa süre sonra ayrıldı. Geriye kalan Maria Antonia Bnaz ise mesai saati bitmesine rağmen beni odasına davet etti ve uzun bir görüşme yaptık. Kendisi Portekiz’in Azur Adaları’ndan Lizbon’a gelmiş. Özel Eğitim Bölümü’nde ağırlıklı olarak görme engelliler için kitap çevirisi yapıp, sonrasında Brail alfabesine aktarıyormuş. Otizm projemiz kendisinin çok ilgisini çekti. Bakanlık olarak bize yardımcı olmak istediklerini söyledi. Oğlu down sendromlu, kendisi de müzik terapist olan arkadaşı José Guilherme Leal Assis ile bir telefon görüşmesi yaptık ve projemiz hakkında kendisini bilgilendirdim. Herşey için teşekkürler Maria.
Bakanlıktaki görüşmemi tamamladıktan sonra meşhur Belem tatlısının yapıldığı pastaneye ve Belem Kulesi’ne gittim. Sonrasında Lizbon’u biraz daha keşfettim. Aynı günün akşamında Neves ve Raimunda ile vedalaştım ve ertesi sabah erken saatte Porto şehrine gitmek üzere Lizbon’dan ayrıldım.
Porto (8 Temmuz 2014)
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemizin Portekiz ayağında 8 Temmuz 2014 Salı sabahı Lizbon’dan ayrıldım, trenle Porto’ya ulaştım. Lizbon’da Eğitim Bakanlığı ile görüşmemi pazartesi günü tamamlayabildiğim için Porto’ya bir gün geç ulaşabildim. Porto’daki Otizm Derneği’nin tren istasyonuna uzak olması ve aynı gün Barselona’ya uçağımın olmasından dolayı az bir zamanım vardı. Uçağı kaçırmak gibi bir risk almak istemediğim için dernekle görüşmemi iptal ettim. Şehir merkezinde birkaç saat geçirdikten sonra Barselona’ya gitmek üzere Porto’dan ayrıldım.
İSPANYA
Barcelona (8-10 Temmuz 2014)
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemizin İspanya ayağında 8 Temmuz 2014 Salı gecesi Barcelona’ya ulaştım. Beni evlerinde iki gün misafir edecek olan Ramon & Alba çiftinin evine geldim. Uzun bir gün geçirmiştim ve yorgundum.
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemizin İspanya ayağında 8 Temmuz 2014 Çarşamba günü ziyaret edeceğim derneklerin adreslerini bulup hangi metro duraklarına yakın olduklarını belirledikten sonra yola koyuldum. Barcelona’da ilk olarak “Centro Yo Crezzo” (www.centroyocrezco.com) isimli ABA Metodu uygulayan merkeze gittim. Kurumun sahibi İtalyan Lara Rubiolo ve asistanı Ramon Trepot ile görüştüm. Kendi yaptıkları çalışmalar ve bizim projemiz üzerinde konuştuk.
Psikolog olan Lara, yüksek lisans tezini ABA Metodu üzerinde çalıştığını söyledi. Uygulamalarını kendi merkezinde sürdürüyordu. Ekonomik krizden dolayı öğrenci sayısının çok az olmasından yakınıyordu. ABA’nın sürekli uygulanması gereken bir metod olduğunu, ailelerin de maddi olarak destekleyemediğini söyledi. Özel bir kurum oldukları için devletin ödenek vermediğini aktardı. ABA Metodu ve Verbal Behavior (Sözel Davranış) uygulanan merkezin 5 öğrencisi vardı. İtalya’daki Torino şubelerinde ise 11 öğrencileri olduğunu öğrendim.
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemizin Barcelona ayağında 8 Temmuz 2014 Çarşamba günü ikinci olarak Otizm Derneği “APRENEM Associacio per a la inclusio de persones amb Transtorn de l’Espectre Autista (http://www.associacioaprenem.org/) ziyaret ettim. Dernekte toplantı olmasından dolayı kısa bir görüşme yapabildim, broşür ve email adreslerini aldım.
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemizin Barcelona ayağında 8 Temmuz 2014 Çarşamba günü üçüncü olarak Otizm Derneği “Asociacion Para Vencer El Autismo”yu (www.autismoava.org) ziyaret ettim. İnternet üzerinden bulduğum adrese ulaştığımda Dernek Başkanı Ana Medina’nın evine geldiğimi anladım. Kendisi İngilizce bilmediği için anlaşmamız biraz zor oldu. Derneğin adresini verdi, bir saat sonra buluşmak üzere oradan ayrıldım. Evin yeri Barcelona’nın simgelerinden biri olan La Sagrada Familia’ya çok yakın olduğu için bu sürede orayı gezdim.
Derneğe ulaştığımda Ana ve 25 yaşındaki otizmli oğlu Victor beni karşıladı. Ardından Victor’un babası da geldi, Google Translate yardımıyla anlaşabildik. Dernekleri hakkında bilgi aldım ve projemiz hakkında kendilerini bilgilendirdim.
Dernek; aşılar, ağır metaller ve civaların otizm üzerinde olumsuz etkilerini göstermek ve konuya dikkat çekmek üzere 2000 yılında kurulmuş. 150 üyeleri var. Desintoxicar (detoks!) tedavileri yürütüyorlar, gastro (bağırsak) problemleri üzerine çalışıyorlar, aşılar ve civalar ile ilgili bilimsel çalışmalar yapıyorlar. Bu alanda kongre düzenlemişler. Farklı ülkelerden bilim adamlarını davet etmişler. 2015 yılı için yeni bir kongre planlıyorlar. Tıp alanında Nobel Ödülü almış Dr. Luc Montagnier’i davet edeceklermiş. Böyle spesifik bir konu üzerinde odaklanmış bir otizm derneğiyle ilk defa karşılaştım.
Buna ek olarak dernek başkanı Ana, ABA eğitiminin çok pahalı olduğunu, devletin sunduğu olanakların yeterli olmadığını, etkili bir eğitimin yoğun olarak sürdürülmesi gerektiğini sözlerine ekledi.
Biz konuları konuşurken Victor meraklı gözlerle bizi bekliyordu. Sıra Victor’u tanımaya gelmişti. 25 yaşında olan oldukça iyi durumdaydı, annenin desteği ve kararlılığı Victor’a olumlu yansımış diye düşünüyorum. Victor küçük yaştan beri şarkı söylüyormuş ve de piyano eğitimi alıyormuş. Benim için de birkaç şarkı seslendirdi. Victor’un web sitesi http://lamiradadevictor.info/ olduğunu öğrendim. Kendileriyle birkaç saat geçirdikten sonra proje şarkımızın video kaydını alıp Ana ve Victor’a veda ettim.
Görüşmelerimi tamamladıktan sonra sıra Barcelona’yı gezmeye gelmişti. İlk olarak Gaudi Park’a gittim, tek kelimeyle muhteşemdi. Sonrasında Barcelona’nın meşhur La Rambla caddesinde ziyaret edip, akşam saatlerinde de plaj boyunca yürüdükten sonra eve döndüm. Ertesi gün Budapeşte’ye gitmek üzere sabah erkenden Ramon ve Alba ile vedalaşıp evden ayrıldım.
MACARİSTAN
Szeged (11 Temmuz 2014)
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemizin Macaristan ayağında 11 Temmuz 2014 günü Szeged şehrinde “GEMMA Szocialis Szolgaltato” (Otizm Derneği) ve “Központ – Fejlesztö Iskola” (Özel Eğitim Okulu) Müdürü Nora Kissné Papfalvi ile görüştüm. 2011 yılında gönüllü çalışma yaptığım GEMMA’yı ve öğrencilerimi ziyaret etmek oldukça keyifliydi. Nora ile yaptığım görüşmede; GEMMA’nın 2010 yılından bu yana faaliyet gösterdiğini, 24 öğrenci ve 15 eğitimci olduğunu, Eylül 2014’de eğitimci sayısının 19’a çıkacağını, bütün engel gruplarından öğrencileri olduklarını, çok engel grubunun bir arada olmasının dezavantaj olduğunu, devletin 19 yaşına kadar okul desteği sağladığını, yaşam evleri kurmak istediklerini, derneğin okula maddi destek sağladığını, dernek ve okulun aynı binada olduklarını fakat yeni yasaya göre ayrı binalarda olmaları gerektiğini, bu yüzden dernekte otizmlileri, okulda diğer engel gruplarına eğitim vereceklerini öğrendim. Ayrıca İzmir’de yaptığımız çalışmalar ve proje üzerine konuştuk. Birlikte bir konser projesi yapma konusunda uzlaştık. Sponsor bulmamız durumunda İZOT İzmir Otizm Orkestrası ve Korosu’nu Macaristan yolculuğu bekliyor…
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemizin Macaristan ayağında 11 Temmuz 2014 günü Szeged Üniversitesi Eğitim Fakültesi Müzik Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Elizabeth Dombi ile görüştüm. 2011 yılında Szeged Üniversitesi’nde Erasmus programı kapsamında 5 ay boyunca kendisinden dersler aldığım ve 2013 yılında İzmir’de otizmli öğrencilerimle piyano workshop çalışmaları yapan değerli hocam Elizabeth’le projemiz hakkında konuştuk. Görüşmemizin en güzel tarafı da otizmli arkadaşım Daniel’in müzik bölümünden mezun olduğunu öğrenmek oldu. Umarım Daniel’in bundan sonraki hayatı da başarılarla dolu olur ve kendi ayakları üzerinde durabilir. Ne yazık ki tek başına bir diplomaya sahip olmak bazen yetersiz kalabiliyor. Önemli olan otizmli bireylere yetenekleri doğrultusunda olanaklar sağlayıp topluma kazandırabilmek.
Szentes (14 Temmuz 2014)
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemizin Macaristan ayağında 14 Temmuz 2014 günü Szentes şehrinde kilisede org çalan müzisyen Zoltan Arvai ile görüştüm. Hem orgun çalışma sistemi hakkında bilgi aldım hem de projemiz üzerinde konuştuk. “İZOT İzmir Otizm Orkestrası ve Korosu” olarak Szentes şehrinde konser vermek üzere davet aldık. Sponsor bulabilmemiz durumunda memnuniyetle gelebileceğimizi söyledim. Ayrıca geleneksel bir Macar düğününü izleme fırsatı da buldum.
Budapeşte (17 Temmuz 2014)
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemizin ikinci etabına başlamadan önce Macaristan’da birkaç gün verdim, 17 Temmuz 2014 günü başkent Budapeşte’ye geri döndük. Ertesi gün sabah çok erken saatte Moskova’ya uçuşum vardı. Budapeşte’de Flora ve Fransız Leo’nun evlerinde kaldık. Herkesle vedalaştıktan sonra gece yarısı havalimanına ulaşmak için yollara koyuldum.
RUSYA
Moskova (18-20 Temmuz 2014)
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemizin Rusya ayağında 18 Temmuz 2014 sabahı başkent Moskova’ya ulaştım. Rusya’ya vizesiz giriş yapabilmek güzeldi. İlk defa geldiğim bir ülkeydi, Avrupa Birliği sınırları dışında olması, İngilizce konuşulan bir ülke olmaması, herhangi bir tur şirketine bağlı olmadan tek başıma gidiyor olmam ve kulaktan duyma bazı söylentiler beni biraz endişelendirmişti. Havalimanı metro istasyonunda tanıştığım Stanislav ve Oleg sayesinde görevli bayandan metro biletimi alabildim. İngilizce konuşmadıkları için görevlilerle anlaşmak zor oluyordu. Şehir merkezine ulaştıktan sonra ilk olarak metro sistemini anlamaya çalıştım. Metro duraklarının muhteşem mimarisi sanki bir sarayın içindeymişim izlenimi yarattı bende. İstanbul’dan kalabalık bir şehir daha yoktur diye düşünüyordum ama Moskova’yı gördükten sonra fikirlerim değişti. 20 milyon nüfuslu bir başkent olan Moskova beni şaşırttı. Karşıdan karşıya sadece alt geçitlerden geçilebilen 8 şeritli dev yollar ve lüks arabaların fazlalığı düşündüğüm Rusya’nın çok ötesindeydi.
Moskova’da ilk olarak, adresini internetten bulduğum “Moscow Autism Society – Dobro” (Moskova Otizm Birliği – Dobro)’yu ziyaret etmek için yollara koyuldum. Uzun süre aradıktan sonra Dobro’yu buldum fakat kapalı olduğu için hiç kimseye ulaşamadım. Rusça bilmediğim için iletişim kurmak ve tek başıma adres aramak çok zordu.
Çalışmalarımı ikinci güne bırakmaya karar verdikten sonra Kızıl Meydan’a gittim. Oldukça etkileyiciydi ve binlerce turist vardı. Kremlin Sarayı’nı canlı görmek çok güzeldi. Sonrasında yine Kızıl Meydan çevresinde yer alan mükemmel bir mimariye sahip GUM Alışveriş Merkezi’ni gezdim. Evinde kalacağım arkadaşım Semih’le iletişim kurabilmek için Rus sim kart satın aldım ve Rusya içinde şehirlerarası konuşmalarda roaming (yurtdışı tarife) olduğunu öğrendim ve Rusya’nın yüzölçümü açısından büyüklüğünü bir kez daha görmüş oldum.
Aynı gün akşamüstü saatlerinde evinde kalacağım arkadaşım Ankaralı İnşaat Mühendisi Semih ile buluştum. Kendisi beni çok güzel ağırladı, uzun bir aradan sonra ilk defa demleme çay içebildim. Semih iki gün boyunca bana hem şehri gezdirdi hem de projem üzerinde sohbet ettik, otizme karşı duyarlı oluşu beni çok sevindirdi. Benimle birlikte Güzel Sanatlar öğrencisi Rus Sasha da Semih’in misafiriydi. Sasha Rus olduğu için derneklerin adresini ve iletişim bilgileri bulmak kolay olur diye düşündüm. Sasha ile birkaç yeri aradık fakat hiç kimseye ulaşamadık. Yaz tatili olduğu için proje açısından verimli bir zaman olmamıştı fakat Semih’i, Sasha’yı ve Moskova’yı tanımak çok güzeldi.
Saint Petersburg (20-23 Temmuz 2014)
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemizin Rusya ayağında 20 Temmuz 2014 sabahı St Petersburg’a ulaştım. Antalya’dan lise arkadaşım Lütfü beni havalimanında karşıladı ve eşi Olga’nın ailesinin evine gittik. Rus ailenin evinde Türk kahvaltısı yapmak güzel bir deneyimdi. Mutfakta Dünya Savaşı zamanından kalma bir radyo sistemi vardı, öğrendiğime göre yer altında bile çeken bir radyoydu ve kablo ile çalışıyordu.
Pazar günü orada olduğum için proje çalışmalarını ertesi güne bıraktım. Biraz dinlendikten sonra Lütfü ve Olga ile şehir turna çıktık. St. Petersburg’un beyaz gecelerine denk gelmiştim, hava gece 12’de kararıyordu, bu zamanı görmek için birçok turistin geldiğini öğrendim. Güzel bir turun sonunda tekrar eve döndük. Olga ile otizm derneklerini ve adreslerini internetten bulduk.
Ertesi gün Lütfü ve Olga çalıştığı için, St. Petersburg Güzel Sanatlar Akademisi Mezunu Elena bana proje çalışmamda eşlik etti. Elena’nın yanımda olması dernekleri bulmamda büyük bir kolaylık sağladı fakat yaz tatili olduğu için ne yazık ki bütün dernekler kapalıydı. Gün boyu çabalasak da bir sonuç alamadık.
Üç gün St Petersburg’da kaldıktan sonra otobüsle Helsinki’ye gitmek üzere Rusya’dan ayrıldım. Lütfü & Olga ve ailesine herşey için çok teşekkür ederim.
FİNLANDİYA
Helsinki (23-24 Temmuz 2014)
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemizin Finlandiya ayağında 23 Temmuz 2014 günü başkent 
Helsinki’deydim. Finlandiya ilk defa seyahat ettiğim bir ülkeydi. Özellikle eğitim alanında çok iyi olduklarını bildiğim için, otizm üzerinde neler yaptıklarını çok merak ediyordum.
Rusya’dan kısa bir mesafe olsa da; otobüsle seyahat etmek ve iki kere pasaport kontrolünden geçmek biraz zaman aldı. Otobüs terminaline ulaştıktan sonra beni evinde misafir edecek Sosyal Hizmetler Uzmanı Sari ile buluştum. Eşyalarımı eve bırakıp biraz da dinlendikten sonra Sari ile otizm derneklerine telefonla ulaştık ve bir gün sonrası için randevu aldık. Sonrasında şehir turuna çıktık, Sari’nin rehberliğinde hızlı bir keşif turu yaptım. Helsinki’nin diğer Avrupa başkentlerine göre küçük bir şehir olması bana zaman kazandırdı. Günümüzde hotel ve restaurant olarak kullanılan eski cezaevi, marina bölgesi, nehir kenarında halı yıkayan insanlar, Nokia’nın fabrikası, martılardan korunmak için dondurmalarını saklayarak yiyen insanlar, Besteci Sibelius Parkı, soğuk Baltık Denizi’nde yüzen insanlar, ilginç tasarımları olan metro istasyonları, pazarda satılan atıştırmalık deniz mahsülleri ve balıklar, Soumenlinna Adası, eski gemi tersanesi ve içi sarı renkli karpuz Helsinki’den aklımda kalan ayrıntılardı.
24 Temmuz 2014’te’ Helsinki’de “The Sound of Autism” (Otizmin Sesi) projesi için çok verimli bir gün geçirdim. Eğitim sisteminin çok iyi olduğunu biliyordum, bu yüzden özellikle bu ülkeyi ziyaret etmek istemiştim. “Autismisaatiö” isimli kurumla yaptığım görüşmede, otizmli bireyler için neler yaptıklarını imrenerek dinledim. Şimdiye kadar ziyaret ettiğim ülkeler arasında, otizm özelinde karşılaştırdığımda en iyisi kuşkusuz Finlandiya.
Sari ile birlikte ertesi gün sabah erkenden proje çalışmamız için yollara koyulduk. Autismisaatiö (http://www.autismisaatio.fi/) Kliniği’ne ulaştığımızda bizi kurum müdürü Tarja Parviainen karşıladı. Öncelikle projemiz üzerinde konuştuktan sonra Tarja bize hem kendi kurumlarında yapılan çalışmalardan hem de Finlandiya’nın otizmli bireyler üzerindeki politikasından bahsetti. Finlandiya Hükümeti kaynaştırma sistemini devlet çok destekliyor. Devlet okullarında otizm sınıfları var. Ayrıca gölge abla sistemi var; bunu tamamıyla devlet karşılıyor ve eğitimli kişilerden oluşuyor.
Autismisaatiö; genellikle 15 yaş ve üzeri otizmli ve aspergerli bireylere servis sağlayan özel bir klinik. Otizmli bir kızın ailesinin maddi desteği ile kurulmuş. Doktoru, hemşiresi, psikoloğu ve terapistleri ile 1998 yılından bu yana hizmet veriyor. Eğitimciler alanında mutlaka uzman kişilerden seçiliyor, Finlandiya bu konuda çok katı, alanında uzman olmayan kişiler kesinlikle işe alınmıyor. Autismisaatiö belediyeden destek alıyor. Başkent Helsinki, Tampere ve diğer şehirlere hizmet veriyorlar. 180 eğitimcileri olan kurum 400 civarında otizmliye hizmet veriyor. Otizmli bireyler haftada 1 – 2 kere geliyorlar ve rehabilitasyon alıyorlar. Bir şeyin nasıl yapılabileceği, stresle nasıl baş edilebileceği öğretiliyor. Sosyal diyalog problemleri, bütünün görememe, bir şeye odaklanamama, günlük görevleri ve bir şeyin nasıl yapılacağı aşamalarını karıştırmaları, duyusal alanlarda çok hassas oluşları üzerinde duruyorlar. Problem davranışların ve stres durumunun nasıl aşılacağı üzerinde, ayrıca müziğin otizmli bireyleri nasıl etkilediği üzerinde iki ayrı proje yürütüyorlar. Ailelerden bağımsız yaşama becerisinin kazandırılması için yaşam evlerine çok önem veriyorlar. Helsinki’de 7, Kotka’da ise 1 adet yaşam evi bulunuyor. Tampere şehrine de yeni bir yaşam evi yapılıyor. 6 farklı seviyede ev bulunuyor. Bireyler durumlarına göre bu evlere yönlendiriliyor. Bazı evlerde yardımcı kişi de sürekli evde olabiliyor. Ya da ihtiyaç olması durumunda haftada birkaç kez yardımcı gönderiliyor. Yardımcının görevi bir şeyin (yemek, temizlik vb.) nasıl yapılacağını göstermek oluyor. Ayrıca otizmli bireylerle birlikte günlük program (çizelge) hazırlıyorlar. Evlerde görevleri açıklamak için resimler kullanıyorlar. Yaşam evleri masraflarının %50’sini belediye karşılıyor. Kurum, üniversiteye giden otizmlilere de destek sağlıyor. Bunun dışında otizmli bireylerin sosyalleşmesini sağlamak açısından günlük aktivite merkezlerine çok önem veriyorlar. Helsinki’de 4, Tampere’de ise 1 tane merkez bulunuyor. Ağırlıklı olarak resim aktiviteleri yapılan kurumda müzik çalışmaları da düşünüyorlar. Günlük aktivite merkezi masraflarının %50’sini belediye karşılıyor. Bizim ülkemizde de bu farkındalığın ve yapılandırılmış eğitimin kalitesinin yükselmesi, otizmli bireylerin ailelerinden bağımsız yaşayabilme becerisini kazanması için çalışmalar yapılması dileklerimizle…
ESTONYA
Tallin (24-26 Temmuz 2014)
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemizin Estonya ayağında 24 Temmuz 2014 günü başkent Tallin’deydim. Helsinki’den 3 saatlik gemi yolculuğundan sonra Tallin’e geldim. Daha önce görmüş olduğum bir şehir olmasına rağmen keşfetme olanağım olmamıştı. Bu yüzden ilk olarak Eski şehir (Old City) meydanını ve çevresindeki sokakları ayrıntılı bir şekilde keşfettim. Beni evinde ağırlayacak müzikterapi öğrencisi Olga’yı beklerken zamanımı değerlendirmiş oldum, havanın da gece 11 gibi kararması şehri daha iyi görebilmem açısından bir artı oldu benim için. Uzun bir gün olmuştu benim için, Olga ile buluştuktan sonra eve gidip projemiz ve Tallin’deki müzikterapi eğitimi üzerine konuştuk.
Ertesi gün sabah erkenden uyanıp kahvaltı yaptıktan sonra ziyaret edilecek kurumların adreslerini ve nasıl gidileceğini Olga’dan öğrendikten sonra yola koyuldum. İlk olarak Tallinn Aile Merkezi – Tallin Çocuk Destek Merkezi Tallinna Perekeskus – Tallinna Laste Tugikeskus’u (http://www.lastetugi.ee/?lng=eng) ziyaret ettim, yetkili kişiler tatilde olduğu için sadece sekreter ile görüşebildim. 1998 yılında kurulan derneğin ailelere, çocuklara ve eğitimcilerine destek sağladıklarını, aynı zamanda gençlerin yaşadıkları problemleri çözme noktasında projeler geliştirdiklerini öğrendim.
İkinci adres olarak Tallin Engelliler Merkezi Tallinna Puuetega Inimeste Koda Tegevuskeskus’u (http://www.tallinnakoda.ee/) ziyaret ettim. 1997 yılında kurulan kurumun, 21 derneği bünyesinde barındırdığını, Tallin’de yaşayan 19500 engelliye hizmet verdiğini, aktif olarak yaklaşık olarak 4500 üyesi olduğunu, 2002 yılında belediyenin de desteğiyle aktivite merkezlerini kurduklarını, merkez bünyesinde; sosyal rehabilitasyon, kültür ve spor aktiviteleri yapıldığı, sosyal projeler geliştirip kurslar verildiğini öğrendim. Projemizle de ilişkili olması açısından 21 dernekten bir tanesi olan Estonya Otizm Derneği Pöhja-Eesti Autismi Liit (http://www.autism.ee/) Başkanı Ivica Magi ile görüşmek istedim fakat yıllık izine çıktığı için sadece iletişim bilgilerini alabildim. Derneğin 2010 yılında kurulduğunu ve aktif olarak çalışmalarını sürdürdüğünü öğrendim. Yapılan çalışmalara baktığımda Estonya’da son yıllarda otizm farkındalığının arttığını gözlemledim.
Aynı günün akşamında Olga ile müzikterapi üzerine daha detaylı sohbet etme şansı buldum. Bir buçuk yıllık bir kursun sonunda müzik terapistliği belgesinin alınabildiğini öğrendim. Ertesi gün Olga ile vedalaştıktan sonra Letonya’nın başkenti Riga’ya gitmek üzere yola koyuldum.
LETONYA
Riga (26-28 Temmuz 2014)
The Sound of Autism (Otizmin Sesi) projemizin Letonya ayağında 26 Temmuz 2014 günü başkent Riga’daydım. Tallin’den 4 saatlik otobüs yolculuğundan sonra Riga’ya ulaştım. Evinde kalacağım 75 yaşındaki Rus Doçent Vjaceslav ile buluştuk. Vjaceslav bana güzel bir balık sofrası hazırlamıştı. Kendisi makine mühendisi olup Riga Teknik Üniversitesi’nden emekliydi. Çok dolu bir insandı, kendisiyle sohbet etmek çok keyifliydi. Yemekten sonra bana evinin bulunduğu semti tanıttı. O günün akşamında Riga hakkında bilgi topladıktan sonra ertesi gün şehri keşfetmek üzere yola koyuldum. Pazar günü olmasından dolayı proje çalışmama bir gün ara verdim.
Riga’da şehir turumu bitirdikten sonra Vjaceslav’dan eşyalarımı alıp evinde kalacağım ikinci kişi olan Vita’ya gitmek üzere Riga’dan ayrıldım. Baltık Denizi kenarında olan Koklites köyüne trenle ulaştım. Vita, arkadaşı ve çocukları beni tren istasyonundan aldılar. Eşyalarımı eve bıraktıktan sonra deniz kenarında bir kafede akşam yemeğimizi yedik. Gün batımını izlemek çok güzeldi. Ertesi gün sabah erkenden tekrar Riga’ya dönmek ve proje görüşmelerimi tamamlamak için Koklites’den ayrıldım.
28 Temmuz 2014 sabahı Riga’da ilk olarak Letonya Eğitim Bakanlığı’nı ziyaret ettim. Bakanlığın Özel Eğitim Bölümü (www.visc.gov.lv) Müdürü Dr. Ilga Prudnikova ile uzun bir görüşme yaptım. Ilga Letonya’da özel eğitim programının çok gelişmiş olmadığını, bunun bir problem olduğunu, özel eğitim okullarında; müzik, resim ve sporun ön planda tutulduğunu, Letonya’da çocukların %4’ünün engelli olduğunu, otizmli bireyler için özel eğitim okulu olmadığını, mental problemli çocuklarla birlikte eğitim aldıklarını, genel olarak ailelerin çocuklarını kaynaştırma okullarına göndermek istediklerini, engelli çocuğu sahip ailelerde boşanmaların sıklıkla görüldüğünü söyledi. Bakanlık olarak 2013 yılında aileler ve öğretmenler için bir proje yaptıklarını, bütün engel gruplarını kapsadığını, ders sırasında kullanmak için interaktif CD hazırladıklarını, ayrıca aileler için; problem durumunda ne yapmaları gerektiği konusunda materyal hazırladıklarını belirtti. İnteraktif CD linki: http://talakizglitiba.visc.gov.lv/spec/index.php (Üye olduktan sonra görülebiliyor)
İkinci adres olarak Ilga’nın yönlendirmesiyle Letonya Otizm Derneği Latvijas Autisma Apvientba – Latvian Autism Association’a (www.autism.lv) gittim. Aileler için bir seminere denk geldim fakat seminer dili İngilizce olmadığı için katılmadım, öncesinde Dernek Başkanı Liga Berzina ve Özel Eğitim Öğretmeni Antra Krauce ile görüştüm. Derneğin; uzman, öğretmen ve öğrencilerden oluştuğunu, 100 civarında üyesi olduğunu, 1000’den fazla yere dergilerini gönderdiklerini, 6 yıldan bu yana faaliyet gösteren gönüllü bir organizasyon, çocuklarla yaptıkları çalışmalarda sembollerden yararlandıklarını, Widgit isimli programı kullandıklarını öğrendim.
Program linki: www.widgit.com
Proje görüşmelerimi tamamladıktan sonra, herkesin ısrarla tavsiye ettiği Jurmala’ya gitmek üzere merkez tren istasyonuna gittim. Riga’ya yakın deniz kenarında turistik bir yerdi. Sonrasında tekrar Riga’ya dönüp 2011 yılında Erasmus döneminden arkadaşım Laura ile görüştüm. Letonya’nın geleneksel yemeklerini yiyebileceğimiz bir restoranda akşam yemeğimizi yedikten sonra otobüs terminaline gittik. Laura ile vedalaştıktan sonra Beyaz Rusya’nın başkenti Minsk’e gitmek üzere Riga’dan ayrıldım.
BEYAZ RUSYA
Minsk (29-30 Temmuz 2014)
29 Temmuz 2014 sabahı erken saatlerde Beyaz Rusya’nın başkenti Minsk’e ulaştım. Evinde beni misafir edecek olan Nastya ile buluştum. Eve yerleştikten sonra Nastya’dan şehir hakkında bilgi aldım. Minsk beklediğimden çok daha güzel bir şehirdi. Son yıllarda git gide gelişen bir ülke olduğunu öğrendim. Otizm adına da güzel işler yapılıyordur umudu ile bulduğum derneğin yetkilisine email gönderdim ve projemden bahsettim. Şehir dışında olduğu için yüz yüze görüşemedik. Sonrasında Eğitim Bakanlığı’nı ziyaret etmek istedim fakat Nastya işe gittiği için bir rehberim yoktu. Rusça bilmediğim için yapmak istediklerimi tek başıma gerçekleştiremedim. Biraz dinlendikten sonra dışarı çıkıp şehri keşfetmeye çalıştım. Yorgun olduğum için eve dönüp dinlenmeyi tercih ettim. Ertesi gün eşyalarımı toplayıp Vilnius’a gitmek üzere Minsk’ten ayrıldım. Geniş yolları, çok sıfırlı paraları, yüksek katlı apartmanları ile aklımda kalan bir şehir oldu Minsk.
LİTVANYA
Vilnius (30-31 Temmuz 2014)
30 Temmuz 2014’te öğlen saatlerinde Beyaz Rusya’dan ayrılıp birkaç saatlik otobüs yolculuğundan sonra Litvanya’nın başkenti Vilnius şehrine ulaştım. Evinde kalacağım çift ile buluşmadan önce eski şehir merkezini dolaştım. Belediye binası önünde oturup üzerimden geçen onlarca balonu izlemek çok keyifliydi. Türk Konsolosluğu’nun da aynı alanda olması sebebiyle birçok Türk’le karşılaşmak da evde olduğum hissini uyandırıyordu. Biraz dinlendikten sonra Vytautas ile buluşup evlerine gittik. Greta bizi karşıladı, her ikisi de çok pozitif insanlardı. Şehrin biraz dışında küçük bir gölet kenarında güzel bir evde yaşıyorlardı. Akşam yemeğinden önce gölette biraz yüzdük, oldukça keyifliydi. Sonrasında Greta’nın geleneksel akşam yemeğini yedik. Greta and Vytautas oldukça maceraperest bir çiftti. Fotoğraflar eşliğinde Gürcistan ve Ermenistan seyahatlerini dinlemek güzeldi.
31 Temmuz 2014 sabahı yağmurlu bir güne uyandım. Greta ile vedalaştıktan sonra Vytautas beni şehir merkezine bıraktı. İlk olarak Litvanya Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Şubesi’ni ziyaret ettim. Teresa Aidukiene ve Algimantas Simaitis ile görüştüm. Litvanya’da engelliler için yapılması planlanan dört okuldan bir tanesinin Otizm Araştırma Merkezi olacağını, Panevėžio specialioji mokykla (PanevezioSM@pansm.lt) isimli özel eğitim okulunda otizmli çocuklarla çalışmalar yapıldığını, Romualdas Brüzga tarafından kurulmuş engelli çocuklar orkestrası olduğunu (http://www.guboja.lt/1/73/) öğrendim.
Litvanya’daki sonraki adresim otizm derneğiydi. Telefonla kendisine ulaştığım Lietaus Vaikai (www.lietausvaikai.lt) isimli derneğin başkanı Lina Sasnauskiene ile akşamüstü saatlerde buluştuk. Dernekle işbirliği içinde çalışan çocuk bakım merkezine gittik. Merkez özellikle çalışan annelerin çocuklarını bıraktığı bir aktivite ve eğitim merkeziydi. Oldukça yeni ve otizmli çocuklar için iyi bir şekilde organize edilmişti. Burada dernek başkan yardımcısı Laura Kanapieniene ile de tanıştım. Birlikte projeler geliştirme üzerinde konuştuk. Görüşmelerimi tamamladıktan sonra gece saatlerinde otobüsle Vilnius’tan ayrılarak Polonya’nın başkenti Varşova’ya gitmek üzere yola çıktım.
POLONYA
Varşova (1-3 Ağustos 2014)
1 Ağustos 2014 sabahı Polonya’nın başkenti Varşova’ya ulaştım. Evinde beni misafir edecek olan arkadaşım Lukas beni karşıladı. Lukas, Moskova Güzel Sanatlar Akademisi’nde Resim Bölümü öğrencisiydi. Tatil döneminde olduğu için proje çalışmalarıma eşlik edebileceğini söyledi. Uzun bir gece yolculuğundan sonra biraz dinlendikten sonra Lukas’la birlikte Synapsis (http://synapsis.org.pl/) isimli Otizm Vakfı’na gittik ve vakfın yetkilisi Agnieszka Fedejko ile görüştük. Agnieszka, vakfın bünyesinde 4 ayrı merkezin bulunduğunu söyledi. Birincisinin tanı ve terapi merkezi, ikincisinin iş merkezi, üçüncüsünün anaokulu ve dördüncüsünün toplumsal işler (social benefit) ve bilgilendirme merkezi olduğunu aktardı. Vakıf oldukları için üyeleri olmadığını, hükümetin desteklediğini, ailelerin sembolik olarak küçük bir ücret ödediğini, Varşova’da yaşayan otizmli çocukların grup eğitimlerine geldiklerini, kaynaştırma eğitimlerinin olduğunu, yılda 300’ün üzerinde çocuğun geldiğini, ailelerin tanı için kuruma geldiklerini ve ücret ödemediklerini, 6 aylık bir bebeğe tanı koymaya başladıklarını, vakıf bünyesinde 2 doktor, psikolog, özel eğitim öğretmeni, konuşma terapisti ve duyusal bütünleme (sensory integration) terapisti olduğunu söyledi. Müzik terapistleri olmadığını sözlerine ekledi.
Synapsis Vakfı’ndaki görüşmemizi tamamladıktan sonra Lukas’la birlikte Eğitim Bakanlığı’na gittik. Cuma günü mesai saatinin sonuna yaklaştığımız için yetkili bir kişiye ulaşamadık. Bakanlıktaki (Educational Opportunities Department) yetkili Elzbieta Neroj’un iletişim adresini alabildik. Sonrasında Lukas’ın ders verdiği sanat okuluna gittik. Akademiye giden birçok öğrencinin öncesinde bu okuldan eğitim aldığını öğrendim. Akşamüstü binlerce Varşovalı gencin toplanma alanı olan nehir kenarında Lukas’ın arkadaşlarıyla buluştuk. Daha çok Polonyalıyı tanımak adına güzel bir gece oldu. 1 ve 2 Ağustos Polonyalılar için Milli bir gündü. Dünya Savaşı’nda kaybettikleri askerlerini anıyorlardı ve zafer kutlaması yapıyorlardı. 7’den 70’e birçok kişi asker üniforması ile geziyordu. Birçok etkinlik, konser vb. vardı. Tamamen şans eseri böyle bir güne denk gelmiştim.
2 Ağustos 2014 Cumartesi günü Lukas’ın rehberliğinde Varşova’da görülmesi gereken her yeri gezdim diyebilirim. Bir düğün törenini izleme, Chopin Müzesi’ni görme ve geleneksel yemeklerin tadına bakma şansım oldu. Aynı günün akşamında tekrar nehir kenarında Lukas’ın arkadaşlarıyla buluştuk. Lukas’ın Polonya’dan İtalya’ya bisikletle yaptığı yolculuğu dinlemek herkesin oldukça ilgisini çekmişti.
3 Ağustos 2014 sabahı Polonya’nın Krakow şehrine gitmek üzere Varşova’dan ayrıldım. 2 gün boyunca tamamen gönüllü olarak bana evini açan ve rehberliğimi yapan mükemmel insan Lukas’la tanışmak projenin en güzel anılarından birisiydi.
Krakow (3-4 Ağustos 2014)
3 Ağustos 2014 sabahı Varşova’dan ayrıldıktan sonra öğlen saatlerinde Polonya’nın Krakow şehrine ulaştım. Evinde kalacağım Asia, tren istasyonunda beni karşıladı. Eşyalarımı eve bıraktıktan sonra şehir turuna başladık. Eski şehir bölgesi, Yahudi mahallesi, geleneksel yemekler ve Krakow dondurması oldukça güzeldi. Asia Krakow Üniversitesi’nde çalışıyordu ve doktorasını yeni tamamlamıştı. İtalyan ev arkadaşıyla yaşıyordu. Bir yandan proje üzerine konuştuk, diğer yandan bir gün sonraki programımı organize ettik.
4 Ağustos 2014 sabahı eşyalarımı toplayıp Asia ile vedalaştım. İnternet üzerinden bulduğum Krajowe Towarzystwo Autyzmu Oddział w Krakowie (http://www.kta.krakow.pl/) isimli otizm derneğine gittim fakat yaz tatilinde kapalı oldukları için herhangi bir görüşme yapamadım. Ardından eski şehir civarında biraz daha gezdikten sonra Budapeşte’ye gitmek üzere Krakow’dan ayrıldım.
SLOVAKYA
4 Ağustos 2014 tarihinde Krakow’dan Budapeşte’ye giderken Slovakya’dan transit geçtim. 50 günü geride bırakmıştım, keyifli bir yolculukla Slovakya’nın doğasını izlemek güzeldi.
MACARİSTAN
Budapeşte (4-5 Ağustos 2014)
4 Ağustos 2014 gecesi tekrar Budapeşte’ye döndüm. Evinde bir gece kalacağım Anna, çocukları ve evinde lise değişim öğrencisi olarak yaşamış olan Aydınlı Konuralp ile otobüs terminaline beni karşılamaya geldi. Çok pozitif bir aileydi, Konuralp’ten dolayı Türkleri ve Türkiye’yi de çok iyi bilen bir aileydi. Projenin sonlarına gelmiştim, anlatacak bir çok hikayem vardı. Anna’nın yemekleri eşliğinde uzun uzun sohbet ettik. Budapeşte’de otizmli çocuğu olan bir baba tarafından kurulan ve otizmli çocukların çalıştığı el yapımı çikolata mağazası olduğunu öğrendim. Bir sonraki gidişimde ziyaret etmeyi umuyorum. Ayrıca Anna’nın sosyal sorumluluk projelerinde yer alması ileride yapacağımız projeler için bir altyapı oluşturdu. 5 Ağustos 2014 sabahı Anna ve ailesiyle vedalaşarak Macaristan’ın Szeged şehrine gitmek üzere Budapeşte’den ayrıldım.
Szeged (5 Ağustos 2014)
5 Ağustos 2014 günü öğlen saatlerine doğru trenle Szeged’e ulaştım. Yabancılar Ofisi’nden yeni oturma iznimi aldıktan sonra 2011 yılında Szeged Üniversitesi’nde Erasmus eğitimim sürecinde tanıştığım arkadaşlarımla ve proje afişimin tasarımcısı sevgili Erman ve kardeşi Anıl ile görüştüm. Sonrasında Szeged’ten ayrılarak Szentes şehrine geçtim.
Szentes (5-6 Ağustos 2014)
5 Ağustos 2014 tarihinde akşamüstü saatlerinde Szentes’e vardım. Projenin bitişini kutladık. 18 ülkeyi kapsayan 52 günlük yolculuğumun sonuna gelmiştim. Eşyalarımızı toplayıp 6 Ağustos 2014 tarihinde tekrar Budapeşte’ye geçtik ve Türkiye’ye dönmek üzere Macaristan’dan ayrıldık.